De schuld van de eigenaar?

Je hebt het vast wel eens gehoord als iemand goed bedoeld advies wilde geven: “Ja maar dan had je die hond ook niet zo moeten verwennen” of “Je bent ook niet streng genoeg”. Maar is het wel zo dat wij als eigenaar altijd schuldig zijn aan het probleemgedrag van onze hond?

De erfenis van het behaviorisme

Toen men voor het eerst onderzoek ging doen naar diergedrag was men nog van mening dat emoties of andere innerlijke processen er niet zo toe deden, en dat men puur en alleen naar het gedrag van dieren moest kijken. Het toedichten van gevoelens of beweegredenen aan honden was “antropomorfisme”, en dat was niet “wetenschappelijk”.

Dit zogenaamde “behaviorisme” leidde tot de ontdekking van klassieke en operante conditionering: honden leren door ervaring bepaalde associaties te leggen (bel betekent er komt bezoek), of bepaald gedrag te vertonen omdat dat ze iets oplevert (gaan zitten op commando levert een koekje op). Dit principe passen we nog steeds toe in de manier waarop we honden trainen, en ligt aan de basis van hoe honden (nieuw) gedrag leren.

Deze nadruk op leerprocessen en het centraal stellen van het waarneembare gedrag heeft ertoe geleid dat wij al snel geneigd zijn om (probleem)gedrag te verklaren door een “fout” in het leerproces te veronderstellen. Niet zelden wordt deze “fout” ook nog als de schuld van de eigenaar gezien. Is de hond bang voor vuurwerk? Dan zal dat wel komen omdat de eigenaar de hond aandacht heeft gegeven toen hij bang was. Blaft de hond veel? Dat komt omdat de eigenaar niet streng genoeg is en de hond niet heeft geleerd dat dit niet mag. En valt de hond uit naar andere honden? Dan moet je hem maar even goed leren wie er de baas is.

Het resultaat van deze manier van denken is een groot schuldgevoel bij de eigenaar, die op den duur gaat geloven dat het allemaal wel zijn eigen schuld zal zijn dat zijn hond probleemgedrag vertoont. Dat leidt er misschien wel toe dat de eigenaar harder gaat optreden tegen de hond, waardoor het gedrag nog erger kan worden en een oplossing steeds verder uit zicht raakt omdat de échte oorzaak niet wordt achterhaald…

De 'black box'?

Inmiddels weten we echter dat er veel meer factoren betrokken zijn bij het ontstaan van (probleem)gedrag. Waar het behaviorisme er nog van uit ging dat je niets kunt zeggen over de innerlijke processen die zich in het dier afspelen (ook wel de “black box” genoemd), is er nu veel onderzoek beschikbaar over neurologische processen en de emoties van honden. Zo is bekend dat honden over ten minste 7 emotionele systemen beschikken, namelijk verlangen, woede, angst, erotische gevoelens, zorgzaamheid, paniek en plezier. Wanneer er niet tegemoet wordt gekomen aan de behoeften van de hond kan er een emotionele disbalans ontstaan, met probleemgedrag als gevolg.

Hierbij spelen ook neurotransmitters een grote rol. Dit zijn stofjes die de signaaloverdrachten tussen het lichaam en de hersenen regelen en een rol spelen bij het ontstaan van emoties. Serotonine is hier een voorbeeld van. Dit stofje kan bijvoorbeeld een rol spelen bij het ontstaan van agressie bij honden.

Ook hormonen dragen bij aan het gedrag van je hond. Denk hierbij aan testosteron en aan stresshormonen als adrenaline en cortisol. Daarnaast kunnen genen en erfelijke factoren ervoor zorgen dat de hond bepaald (ongewenst) gedrag vertoont, alsook medische oorzaken zoals pijn of ziekte, iets wat heel vaak over het hoofd wordt gezien.

Hoewel we lang nog niet alles weten van het innerlijke leven van de hond, is dus duidelijk dat er naast leerprocessen ook heel veel andere factoren meespelen bij het ontstaan van probleemgedrag.

Een praktijkvoorbeeld

Probleemgedrag is dus complex, en echt niet altijd of alleen maar het gevolg van leerprocessen of verkeerd handelen van de eigenaar. Dit ondervond ik aan den lijve met mijn Cocker Spaniël Micha. Micha is afkomstig uit de broodfok en heeft bij zijn eerste eigenaar maandenlang onder de schurft gezeten. Toen hij op de leeftijd van 11 maanden bij mij kwam wonen was hij verlost van de schurft, maar knabbelde hij heel veel op zijn linker voorpoot. Hierbij ontstonden soms ook wondjes en hij ging er vaak zo in op dat ik hem niet kon afleiden.

Omdat ik me erg zorgen maakte over dit gedrag, vroeg ik een gerenommeerd gedragsdeskundige wat ik er aan kon doen. Zijn antwoord was dat ik het moest negeren, en dat hij het bleef doen omdat ik er aandacht aan gaf. Dit gaf mij niet alleen een enorm schuldgevoel, omdat het blijkbaar aan mij lag dat mijn hond zichzelf zo beschadigde, maar bracht mij ook in verwarring, omdat het voor mijn gevoel helemaal niet klopte met wat ik zag en meende dat er in mijn hond omging.

Toen ik mij verder in dit type gedrag ging verdiepen, werden mijn vermoedens bevestigd: bij het likken aan de linker voorpoot komen stofjes vrij in de hersenen die zeer verslavend zijn. Het likken aan de voorpoot kwam dus niet omdat ik daar aandacht aan gaf, maar omdat het Micha een fijn gevoel gaf. In de tijd dat hij onder de schurft zat en waarschijnlijk gek werd van de jeuk gaf dat hem enkele verlichting, en nadien is het gedrag in stand gebleven omdat het zo verslavend was. Het was mij toen duidelijk dat ik het met negeren waarschijnlijk alleen maar erger zou maken, en dat ik het beter kon voorkomen of onderbreken en ervoor moest zorgen dat Micha beter in zijn vel kwam te zitten zodat hij die stofjes niet meer nodig had om zich prettig te voelen. Die aanpak heeft gewerkt, en inmiddels knabbelt Micha al jaren niet meer op zijn linker voorpoot.

Conclusie

Probleemgedrag is complex en zelden louter en alleen het gevolg van conditionering door de eigenaar. Natuurlijk spelen ervaringen en conditionering wel een rol, en kan gedrag dat om een andere reden is ontstaan in stand blijven of verergeren omdat de hond heeft geleerd dat het iets prettigs oplevert of iets vervelends voorkomt. Heel vaak ligt er echter een lichamelijke, emotionele of erfelijke basis ten grondslag aan het ontstaan van gedrag. De mythe dat probleemgedrag per definitie de “schuld” is van de eigenaar is dus simpelweg niet waar!

Bronnen

Meer artikelen:

Het belang van voorspelbaarheid

Je hebt vast wel eens meegemaakt dat een dagje uit totaal anders liep dan verwacht: de trein kwam niet opdagen, de tickets bleken verlopen, het

Meer weten:

Volg lezingen en cursussen vanuit huis wanneer het jou uitkomt.

Volg deze lezing